Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр – 4 төсөл 2013 оны 7 дугаар сарын 1-5 байдлаар

Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр – 4 төсөл

Oксфорд полиси менежмент – ХЕРА- Гэрэгэ Партнерс консорциум

Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал(GMP)-ын хэрэгжилтийг сайжруулах ажлын явцын тайлан  

2013 оны 7 дугаар сарын 1-5 байдлаар

Патрик Хоет

1. GMP хэрэгжилтийн явцын үнэлгээ

Энэ удаагийн томилолтоор өмнө нь аудит хийгдэж байгаагүй 11 эмийн үйлдвэрт GMP хэрэгжилтийн түвшингийн үнэлгээ хийлээ. Мөн шинэ үйлдвэрийн барилга барихаар төлөвлөж буй 2 компанитай уулзаж, шинэ үйлдвэрийн барилгыг төлөвлөхөд анхаарвал зохих GMP асуудлуудын талаар ярилцлаа.

Хийсэн аудитууд нь Монгол улсын нийт эмийн үйлдвэрүүдэд ДЭМБ-ын Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал: үндсэн зарчим  (WHO good manufacturing practices for pharmaceutical products: main principles (WHO Technical Report Series, N° 961, 2011) удирдамжтай агуулгын хувьд ижил MNS 5524:2011 стандартын шаардлагыг биелүүлэх шаардлагатайг ойлгуулахад чиглэгдсэн болно.

Дор үзүүлсэн хуваарийн дагуу аудитыг хийлээ.

Гамба эмийн үйлдвэрийн удирдлага аудит хийлгэхээр урьдчилан зөвшөөрсөн байсан боловч хуваарьт өдрөө биднийг хүлээн авах боломжгүйгээ мэдэгдсэн.

Аудитыг хийхдээ ДЭМБ-ын Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал: үндсэн зарчим  (WHO Technical Report Series, N° 961, 2011), ДЭМБ-ын Ариун эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал (WHO Technical Report Series, N° 957, 2010) болон ДЭМБ-ын Ургамлын эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал (WHO Guidelines on good Manufacturing practices (GMP) for herbal medicines, World Health Organization, 2007) удирдамжуудыг ашигласан.

Дээр дурдсан ДЭМБ-ын удирдамжууд нь Эм үйлдвэрлэлд тавих ерөнхий шаардлага MNS 5524:2011 стандарттай агуулгын хувьд ижил байгааг онцлох нь зүйтэй байна. Аудит болон уулзалтыг И.Цацралын хамтаар гүйцэтгэлээ.

Компаниудад өгсөн зөвлөгөө  Feedback given to the companies

Үйлдвэр бүрээр гарсан тайлан нь тухайн үйлдвэрийн нууцын зэрэглэлийн мэдээлэл тул энэхүү тайланд тусгаагүй болно.

Илрүүлсэн дутагдлууд болон эдгээр нь GMP удирдамжийн аль шаардлагыг зөрчиж байгаа талаар дэлгэрэнгүй тайлан(4-10 хуудас)-г аудит тус бүрээр бичсэн. Компани тус бүрт дутагдлаа хэрхэн засахад нь туслах зорилгоор зөвлөгөө өгсөн. GMP-г хамгийн чухлаас нь эхлүүлэн хэрэгжүүлэх үүднээс үнэлгээг GMP удирдамжийн шаардлагын бүх үзүүлэлтээр бус, тодорхой хэдэн асуудлаар хийлээ.

Эцэст нь дүгнэхэд эдгээр 11 компаниас 2 нь GMP шаардлагыг тодорхой түвшинд хангах бололцоотой байна. Мөн түүнчлэн уламжлалт эмийн үйлдвэрлэлийн чиглэлээр мэргэшсэн нэг компани л GMP шаардлагыг тодорхой түвшинд хангах боломжтой байна.

Шинэ эмийн үйлдвэрийн барилга барихаар төлөвлөж буй хоёр компаний хувьд барилгыг төлөвлөхдөө анхаарвал зохих  GMP үндсэн шаардлагуудын талаар асуултуудад хариулж, зураг төсөлд нь зөвлөгөө өгсөн. Эдгээр уулзалтууд нь GMP шаардлагыг хангахад зөвхөн шинэ барилга хангалтгүйг анхааруулсан чухал ач холбогдолтой үйл ажиллагаа байлаа. Энэ компаниудад тусгай тайлан бичиж явуулаагүй болно.

Компаниудад нийтлэгээр илэрсэн дутагдлууд  

11 компанид хийгдсэн үнэлгээний явцад  дор дурдсан нийтлэг дутагдлуудыг илрүүллээ.

-Нэг ч эмийн үйлдвэрт шаардлага хангасан агааржуулалтын систем (HVAC) байхгүй. Зарим үйлдвэр агаар гадагшлуулах системтэй авч, аль ч эмийн үйлдвэрт агаар солилцооны хурд болон үйлдвэрлэлийн бүсийн агаарын цэвэршилтийн зэргийн ангилал(A, B, C эсвэл D)-ыг тогтоогоогүй. Ихэнх эмийн үйлдвэр агааржуулалтын системгүйгээр зогсохгүй хамгийн их асуудал үүсгэж байгаа нь  цонх, хаалгаа нээлттэйгээр үйлдвэрлэл явуулж байна. Улаанбаатар хотын хувьд  цаг агаар 7 дугаар сард нилээн халуун байсан тул температурыг зохицуулах гол арга нь цонх онгойлгох болж байлаа. Нээлттэй цонх гэдэг нь тоосжилтын болон шавжны хяналтгүй байна гэсэн үг юм.

- Ихэнх эмийн үйлдвэр шаардлага хангасан цувралын үйлдвэрлэлийн бүртгэлийн талаар мэдлэггүй, ийм бүртгэл хөтөлдөггүй. Шаардлага хангасан цувралын үйлдвэрлэлийн бүртгэлийн талаар асуусан эмийн үйлдвэрүүдэд   зарим нэг загвар материалыг өгсөн болно. GMP үндсэн шаардлага болох үйлдвэрлэлд оруулж буй эмийн түүхий эдийн мөшгигдөх боломж ихэнх үйлдвэрүүдэд  мөрдөгдөхгүй байна.

- Ихэнх тохиолдолд материалын сав баглааг шаардлагын дагуу шошголоогүй байгаа нь эмийн түүхий эдийн мөшгигдөх боломжийг эхнээс нь алдагдуулж байна. Үйлдвэрлэлийн үе шат бүрээр бүртгэл хөтлөгдөхгүй байна. Үйлдвэрлэлийн процессыг тодорхойлсон баримтжуулсан журам байхгүйгээс Гажилтын зарчим огт хэрэгжээгүй байна.

-  Нийтлэгээр илэрсэн дутагдлуудын нэг нь үйлдвэрлэлийн өрөө тасалгаа, тоног төхөөрөмжийн цэвэрлэгээний хангалтгүй байдал юм. Мөн нэг түүхий эд нөгөө түүхий эдээр дамжин бохирдох нь эрсдэл хэмээн авч үзэхгүй байна. GMP шаардлагуудын нэг шугамын цэвэрлэгээг үйлдвэрлэл болоод савлалтын явцад дагаж мөрдөхгүй байна.

- Зарим нэг эмийн үйлдвэр барилгын ерөнхий зохион байгуулалт, үйлдвэрлэлийн өрөөнүүдийн төлөвлөлтийг өөрчлөх шаардлагатай байна. Материалын болон хүний урсгал давхцаж байгаа зөрчил байна. Шаардлага хангаагүй хана, шал таазны материал хэрэглэснээс  үйлдвэрийн өрөөнүүдийн загвар хийц нь шаардлага хангахгүй байгаа бөгөөд хялбар цэвэрлэгдэх боломжгүй байна.

- Өөр өөр бүтээгдэхүүний болон үйлдвэрлэлийн өөр өөр дамжлагын хооронд тусгаарлалт байхгүй.  Мөн түүнчлэн агуулахад худалдаанд гаргахыг зөвшөөрсөн болоод хорионд байгаа бүтээгдэхүүний хооронд тусгаарлалт хийгээгүй байна.

- Чанарын хяналтын лабораториуд нь маш хангалтгүй тоноглогдсон. Зарим нэг эмийн үйлдвэр нь МХЕГ-ын НТЛ-ийн болон өөр эмийн үйлдвэрийн лабораториор шинжилгээгээ хийлгэж байна. Бодит байдал ийм байсаар байтал MNS 5524:2011 стандартаар эмийн үйлдвэр бүр өөрийн ЧХ-ын лабораторитой байна гэж заасан нь тийм ч оновчтой бус байна. Орчин үеийн тоног төхөөрөмж бүхий цөөн хэдэн лаборатори нь бусад эмийн үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүний шинжилгээг хийх нь илүү үр дүнтэй хэмээн бид үзэж байна. Үүний нэг жишээ нь МХЕГ-ын НТЛ юм.

- Микробиологийн шинжилгээ хийдэг үйлдвэрүүд нь шинжилгээний өрөөнийхөө нөхцлийг сайжруулах, шинжилгээний аргаа дахин хянаж, шинэчлэх шаардлагатай байна.

- ДЭМБ-ын удирдамжаар тосон түрхлэгийг агаарын цэвэршилтийн С ангилал бүхий өрөөнд үйлдвэрлэнэ хэмээн заасан байтал зарим нэг үйлдвэр агаарын цэвэршилтийн ямар ч ангилалгүй өрөөнд энэ төрлийн үйлдвэрлэлийг явуулж байна.

- Зарим нэг эмийн үйлдвэр “шүүх аргаар ариутгадаг” бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа хирнээ ДЭМБ-ын удирдамжид заасны дагуу тэжээлт орчин савлах аргаар процессын баталгаажуулалт хийж хэвшээгүй байна.

Компаниудад өгсөн зөвлөмж     

Эмийн үйлдвэр бүрийн удирдлагад 2013 оны 7 дугаар сарын үнэлгээний тайлангийн дагуу тодорхой хугацаа заасан,  засч залруулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан, хүчин чармайлт болоод цаг хугацаа зарцуулан илэрсэн дутагдлуудаа засах шаардлагатай талаар заавар, зөвлөмжийг хичээнгүйлэн өгсөн болно.

Аудит хийгдсэн эмийн үйлдвэрүүдийн эм зүйчид 2012 оны 6 дугаар сард манай төслөөс зохион байгуулсан GMP сургалтад бүрэн хамрагдсан бөгөөд GMP үндсэн зарчмын олон асуудлуудад суралцсан билээ. Гэтэл эдгээр 11 эмийн үйлдвэрийн дийлэнх нь GMP үндсэн шаардлагыг биелүүлээгүй  байгаа нь  үнэхээр сэтгэл эмзэглүүлж байна. Ийм нөхцөлд эм үйлдвэрлэж байгаа нь эрүүл мэндийн болон аюулгүй байдлын эрсдлийг нэмэгдүүлж байна.

11 эмийн үйлдвэрт GMP хэрэгжилтийн түвшинг дээшлүүлэх чиглэлээр хийх ажлууд  

- Эдгээр эмийн үйлдвэрүүдэд GMP хэрэгжилтийн түвшинг MNS 5524:2011 стандартын шаардлагын дагуу үнэлж, илэрсэн дутагдлуудыг багтаасан тайланг бичиж илгээсэн.

- Эмийн үйлдвэрүүдээс тавьсан GMP талаар аливаа асуултад хариулахад бэлэн байгаагаа мэдэгдсэн.

- Эмийн үйлдвэрүүд GMP үндсэн шаардлагуудыг биелүүлэхгүй байсаар атал хяналтын байгууллагаас  ямар нэг хариуцлага тооцохгүй байгаа нь эмийн үйлдвэрүүдэд GMP хэрэгжилтийн түвшингээ сайжруулахыг шаардсан шахалт огт ирэхгүй байгааг харуулж байна.

1. Хяналтын хороо 

МХЕГ-ын бүтэц тодорхой бус байгаатай холбоотойгоор энэ удаагийн томилолтын хүрээнд эм, биобэлдмэлийн байцаагч нартай уулзалт зохион байгуулаагүй болно. Энэ ажлыг хурдасгахын тулд эмийн зохицуулалтын байгууллагаа байгуулах ажлыг дахин идэвхижүүлэх шаардлагатай байна.

2013 оны 10 дугаар сарын томилолт гэхэд энэ асуудал тодорхой болж, эм биобэлдмэлийн байцаагч нартай илүү нягт хамтран ажиллан, эмийн үйлдвэрүүдэд хяналт шалгалтыг явуулж, GMP хэрэгжилтийг албадан сайжруулах боломжтой болно хэмээн найдаж байна. Бодит байдалд MNS 5524:2011 стандарт нь ДЭМБ-ын GMP удирдамжтай агуулгын хувьд ижил байсаар байтал  GMP хэрэгжилт хангалтгүй байгааг MNS 5524:2011 стандартын түвшинтэй холбон тайлбарлах, ДЭМБ-ын удирдамжийг мөрдөх шаардлагагүй хэмээн ташаа ойлгож байгааг залруулах шаардлагатай. GMP хэрэгжилт хангалтүй байгаа нь гагц албадан хэрэгжүүлэлт байхгүйтэй холбоотой.

1. Уламжлалт эмийн үйлдвэрүүдийн GMP хэрэгжилтийн түвшин   

2013 оны 4 дүгээр сарын томилолтын үеэр уламжлалт эмийн үйлдвэрлэлийн GMP дүрмийг боловсруулах  шаардлагатай байгааг тогтоосон билээ.

ДЭМБ-ын Ургамлын эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал GMP удирдамжийг лавлагаа болгон хэрэглэхийг зөвлөсөн. Энэхүү удирдамж нь Монголын уламжлалт эмийн үйлдвэрлэлийн  GMP стандартын суурь болох ёстой.

Ойрын хугацаанд стандартыг боловсруулах шаардлагатай. Уламжлалт эм үйлдвэрлэгчид, ЭМЯ болон ЭМСХХ-4 төслийг оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулах шаардлагатай. Надад өгсөн мэдээллээс харахад энэ асуудлыг шийдвэрлэх алхам хийгдээгүй хэвээр байна.

1. Эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэрлэлийн GMP зохицуулалт  

7 дугаар сарын томилолтын үеэр аудит хийсэн үйлдвэрүүдийн нэг (MoнЭнзим Мед) нь эмийн үйлдвэрийн ангилалд багтахгүй бөгөөд энэ нь эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэр юм.

Монгол улсын эм, эмнэлгийн хэрэгслийн зохицуулалтад эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэрлэлийн GMP зохицуулалт нь тодорхойгүй байна.

Энэ асуудлыг 2013 оны 10 сарын томилолтын үеэр дэвшүүлэх болно.

1.  MNS 5524 стандартыг шинэчлэх GMP дэд ажлын хэсэг   

MNS 5524:2011 стандартад үзлэг хийж, стандартад оруулах өөрчлөлтүүдийг 2013 оны 4 дүгээр сард зохион байгуулсан GMP дэд ажлын хэсгийн хурлаар хэлэлцэж баталсан билээ.   

Гэтэл MNS 5524:2011 стандарт нь ариун эмийн үйлдвэрлэлд тавих үндсэн шаардлагуудыг бүрэн тусгаагүй байна. Үүнд эцсийн бүтээгдэхүүнийг ариутгадаг ариун эм (дийлэнх эмийн үйлдвэрүүд) болон ариун дүүргэлт буюу шүүх аргаар ариутгасан ариун эмийг багтаана.

MNS 5524:2011  стандартын нэмэлт заавар хэсгийн ариун эмийн үйлдвэрлэл хэсгийг ДЭМБ-ын Ариун эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал (WHO Technical Report Series, N° 957, 2010) удирдамжтай харьцуулан нэмэлт үзлэг хийлээ. Хүчин төгөлдөр стандартад нилээдгүй өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байна. Монгол орчуулга бэлэн болмогц, нэмэлт өөрчлөлтийг  Цацрал GMP дэд ажлын хэсгийн хурлаар хэлэлцүүлнэ. Энэ хэлэлцүүлгийг 2013 оны 10 дугаар сарын томилолтын үеэр зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

It is planned to have a review meeting with the GMP Sub working group during the mission in October 2013.

1. Төгсөлтийн дараах GMP тасралтгүй сургалт   

Уулзалтыг ЭМШУИС-ийн Эм зүйн сургуулийн багш Ц.Даваасүрэн, н.Жамбанинж нартай хийлээ.

Эм зүйн сургуулиас GMP анхан шатны сургалтыг 3 удаа зохион байгуулсан байна.

GMP шаардлагын талаар сургагч багш нарын практик мэдлэгийг хэрхэн сайжруулах талаар ярилцлаа. Практик мэдлэгийг номноос уншиж олох боломжгүй бөгөөд зөвхөн үйлдвэрлэлийн орчинд ажлын туршлагаас хуримтлуулах боломжтой.

Энэхүү уулзалтын явцад GMP төгсөлтийн дараах сургалттай холбоотой төсвийн зарцуулалтын талаар яригдсан бөгөөд надад төсөв мөнгөтэй холбоотой хэрэгжүүлэх эрх мэдэл байхгүй тул багийн ахлагч Вилберт Банненбергт энэ асуудлыг тавихыг санал болголоо.

1. Томилолтын тайлан

Томилолтын тайланг ЭМЯ-ны ЭЭХХ-ийн дарга Ч.Мөнхдэлгэрт товч танилцуулсан.

- Энэ удаагийн томилолтоор 11 эмийн үйлдвэрт аудит хийхээр 2013 оны 4 дүгээр сард шийдвэрлэсэн бөгөөд эдгээр эмийн үйлдвэр нь GMP хэрэгжилтийн түвшингээ сайжруулахын тулд засч залруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаадлагатай байгааг ойлгуулахад чиглэгдсэн. GMP хэрэгжилт хангалтгүй байгаагийн хамгийн гол шалтгаан нь Хяналт шалгалтын байгууллагаас шаардлага тавихгүй байгаад оршиж байна. Ойрын хугацаанд хяналт шалгалтын байгууллагаас MNS 5524 стандартыг дагаж мөрдөхийг хатуу шаардаж эхлэх бөгөөд шаардлага хангахгүй нөхцөлд хариуцлага тооцохоор болж байгааг аудит хийсэн эмийн үйлдвэрүүдэд анхаарууллаа. Энэ нь үйлдвэрлэгчид GMP хэрэгжилтийн түвшингээ сайжруулах хөшүүрэг болох ёстой.

- Ойрын хугацаанд уламжлалт эм үйлдвэрлэлийн GMP стандартын төслийг боловсруулах шаардлагатай. Энэ ажлыг уламжлалт эм үйлдвэрлэгчид, ЭМЯ, МХЕГ-ын хамтарсан ажлын хэсэг гүйцэтгэх боломжтой.

- Эмийн түүхий эдийг улсын бүртгэлд бүртгэж буй өнөөгийн системийг хянаж үзлээ. Үйлдвэрлэлдээ хэрэглэж буй эмийн түүхий эдийнхээ чанарыг эмийн эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгч хариуцах шаардлагатай бөгөөд ЭМЯ улсын бүртгэлд бүртгэдэг хэвээр байх нь зүйтэй. Ч.Мөнхдэлгэртэй хийсэн ярилцлагаас эмийн түүхий эдийн чанарын талаар хариуцлагыг эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчдэд түлхүү шилжүүлэх алхам хийж байгаа талаар мэдэж авсан. Үүнийг хэрэгжүүлэх аргуудын нэг нь ЭМЯ эмийн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдээс эмийн түүхий эдийн үйлдвэрлэгчээс чанарын асуумж авахыг шаардах байж болох юм. Энэ талаар албан ёсны баримт бичигт тусгах шаардлагатай. Асуумжийн талаар 2013 оны 10 дугаар сард ярилцана.

- GMP асуудлуудаас гадна зарим нэг биологийн бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын талаар асуудлыг авч үзэх шаардлагатай байна.

- Үндэсний фармакопейн зарим нэг өгүүлэл(ялангуяа микробиологийн)-ийг  ДЭМБ-ын удирдамжийн болон бусад фармакопейн шаардлагатай харьцуулан үзлэг хийх шаардлагатай байна. Энэ асуудлыг 2014 онд хийгдэх Үндэсний фармакопейн үзлэгийн үеэр авч үзэх шаардлагатай.

1. ТУН-д тайлагнасан байдал  

Аудитын шахуу хуваариас шалтгаалан ЭМСХХ-4 төслийн менежер Б.Булганчимэгтэй уулзалт хийгээгүй болно.

1. Цаашид хийх ажлын төлөвлөгөө (2013 оны 10 дугаар сарын томилолт)   

Одоог хүртэл хийгдсэн ажлуудад үндэслэн дараах ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна.

• 2013 оны 10 дугаар сарын томилолтын үеэр GMP удирдамжийн шаардлагад хамгийн ойртсон, сонгогдсон 6 эмийн үйлдвэрт дахин үнэлгээ хийнэ. Цацрал эдгээр үйлдвэрүүдтэй холбоо барьж, цаашид үнэлгээ хийлгэх болоод үнэлгээний явцад илэрсэн дутагдлуудаа засах ажлыг хийж дуусгах сонирхолтой эсэхийг тодруулна.
• Энэ үед МХЕГ-ын бүтэц, харъяалал тодорхой болсон байх тул Хяналтын хорооны Чанарын Тогтолцоог буй болгох ажлыг эхлүүлнэ. Чанарын тогтолцооны эхлэл нь ДЭМБ-ын болон PICs-ийн Хяналтын хорооны Чанарын тогтолцооны удирдамж баримт бичгүүд байх болно. GMP болон аудитын арга хэрэгслийн талаар нэмэлт сургалт шаардлагатай эсэхийг тодруулна.
• Эмийн идэвхит бодисын нийлүүлэгчдээс чанарын талаар авах асуумжийг боловсруулна.
• Ариун эмийн үйлдвэрлэлтэй холбоотой MNS 5524 стандартад оруулах өөрчлөлтийг GMP дэд ажлын хэсгийн хурлаар хэлэлцэнэ.